بررسی تطبیقی نظریه‌ها و مدل‌های رفتار عام‌المنفعه در اقتصاد متعارف و اسلامی

یکی از نقاط عطف در مدل‌سازی رفتار عام‌المنفعه در ادبیات اقتصادی، فاصله گرفتن از مدل‌های رفتاری مبتنی بر انتخاب عقلایی است. این مدل‌ها در واکنش به مشاهدات حاکی از هزینه‌های تشویق و تنبیه در رفتارهای عام‌المنفعه گسترش یافته‌اند. مدل‌های جدید پیشنهادی بر مبنای ترجیحات اجتماعی، همکاری مشروط و هویت شخصی بنا نهاده شده‌اند. این مقاله ضمن تجزیه، تحلیل و ارزیابی این مدل‌ها، امکان ارائه مدلی نظری برای تحلیل رفتارهای عام‌المنفعه در چارچوب ادبیات اقتصاد اسلامی را بررسی می‌کند. در این مقاله با وارد کردن انگیزه‌های مادی و معنوی در مدل تبیینی رفتار عام‌المنفعه در اقتصاد اسلامی، تأثیر مشوق‌های مالی بر انگیزه‌های معنوی خیرخواهانه از کانال کاهش احساس مسئولیت برای انجام این رفتارها مطرح شده است. کاهش احساس مسئولیت برای مشارکت در رفتار عام‌المنفعه می‌تواند به دلایلی چون کاهش تقاضای خیرخواهی و تغییر انتظارات خیرخواهان بالقوه نسبت به ضرورت خیرخواهی اتفاق بیفتد. شواهد برخی پژوهش‌ها در مورد تأثیر مشوق‌های پولی بر اهدای کلیه در ایران نظریه و مدل پیشنهادی مقاله را تأیید می‌کند. این رویکرد با رهیافت‌های اسلامی در تفکیک میان انگیزه‌های مادی و معنوی و همچنین تحریک هم‌زمان آنها در خطابات و احکام اسلامی سازگار است.